E 1652: an emziskouez nemeti eus ar Werc’hez-Vari anavezet gant an Iliz e Breizh. Fotoioù.
A-raok kregiñ, da ziwall zo : ur geriadenn a gKerien zo ivez e Penn-ar-Bed. Hini ma vez komzet diwarni amañ a zo e « bro ar Mene », e kreizig Breizh (lec’hiet e Bro C’halloù, met tost ouzh harzoù hengounel ar brezhoneg). Ur bravig a c’horn-bro eo, koadek ha sav-diskenn, o ledanaat etre Loudieg/Loudeac ha Sant-Brieg/St-Brieuc.
E dibenn ar c’hwec’hvet kantved: Sant Gall
Mil bloaz a-raok an darvoudoù ma vo kontet bremaik e oa bet gweladennet hag avielet ar vro-mañ gant ur manac’h deuet eus bro-Iwerzhon « Sant Gall » ec'h anv. Hemañ a oa un diskibl eus « Sant Kolomban », da lâret eo stummet war zachenn ar feiz kristen gantañ hag erruet gant e skipailh, e-bourzh bigi-dre-lien, o treuziñ Mor Breizh. An daou zen-se a zo kizellet o anv en istor Europa a-bezh. S. Gall a z'aio diwezhatoc’h betek Bro-Suis (kanton Sant-Gallen, ma z’aio d’an Anaon e 646) ha S. gKolomban a z’aio betek bro-Itali (Bobbio, ma z’aio d’an Anaon e 615). Merkoù eus S. Gall a chom hirio c’hoazh e keriadenn Kerien pe tro-war-dro: . ur feunteun maen-greun, tost diouzh ar chapel. Ar feunteun-se (VI/VII kantved), e vo meneget anezhi en istor emziskouez e Kerrien (1652), mil bloaz diwezhatoc’h, . an anv ur gêriadenn all, tost a-walc’h : Langast. Diwar Lan+Gall, sañset. Da heul prantad an avielañ gant ar venec’h kelt e oa bet savet Breizh evel ur rouantelezh dieub, deuet da vezañ da c’houde un dugelezh betek bezañ staget anezhi (1532) ouzh rouantelezh Bro-C’hall. E mare Loeiz XIV emaomp.
Ro din un dañvad !
C’hoarvezet eo bet an emziskouez gentañ d’ar 15vet a viz Eost 1652, e-korf an abardaez, en ur « prad ar Feunteunioùigoù » (« Champ des Fontenelles »), d’ar poent-se. Hirio e vez anvet : « Champ des Apparitions ». Eno edo Jeanne Courtel – ur plac’hig a 11 vloaz, bet ganet bouzar ha mut ha chomet evel-se betek-henn – o vesa (pe o virout) he zropell a zeñved. A-daol-drumm, un aezhenn war ar prad, hag e well Jeanne Courtel « un Itron ken kaer, gwisket-holl e satin gwenn, dudius ha kaer-meurbet ». Setu, e berrig-berr, ar pezh a ouzomp (Pierre de Couëssin, pp 46-47): An Dimezell vrav : « Ro din unan eus da zeñved » « .../...evit ar wech kentañ eus he buhez, e klev ar plac’hig ur vouezh o komz, an avel o sourral en delioù, an evned o kanañ, an ein [liesseurted eus oan] o vegeliat, ha kant-ha-kant trouz eus an natur bev-buhezek, un abardaez-hañv. Ha ne deo ket klevout hepken komzoù an Intron an hini en deus graet, met komprenet he deus ar ster anezho » (Erwan ar Menga, p 95) Ar plac’hig Jeanne: « N’int ket din-me ». An Dimezell vrav : « Da biv int ? ». Ar plac’hig Jeanne : « D’am zad int ». An Dimezell vrav : « Kae da c’houlenn ouzh da dad un dañvad evidon ». Ar plac’hig Jeanne : « Ya, mes piv a vesaio (a viro) va zropell, e-keit-se ? ». An Dimezell vrav : « Me va-unan, va merc’hig. Emaon o tiwall anezhe. Kae hag hast-buan » « Deiz gouel eo, ha leun eo ti ar Gourteled : kerent, mignoned, amezeien a zo bodet ouzh taol en-dro d’ur picherad sistr ». (Erwan ar Menga, p 96) Hag an holl souezhet-mik rak komz a rae ha klevout a rae ar plac’hig. He zad a lâras : « N’eo ket un dañvad nemetken, mes an tropellad a-bezh ! ».
An devezhioù da heul : emziskouezioù all. Kelaouet eo bet Eskob S. Brieg
An Aotroù Olivier Audrain a zo person parrez La Prénessaye, tri c’hilometr ac’hano. Chom a ra sioulik hag etre-daou, mes kas a ra d’ar gêriadenn daou zen e noa fiziañs enne, memes tra. Buan a-walc’h ez eo bet lakaet Ao ‘n Eskob Denis de la Barde, eskob S. Brieg, e-barzh ar jeu. Tost da bemzek emziskouez all a vo, n’eo pell diouzh kêriadenn a gKerien (Kroaz « Ar Fouée »), a-hed an devezhioù war-lerc’h. (Pierre de Couëssin, p 48): An Dimezell vrav : « Me zo ar Werc’hez Vari ». An Dimezell vrav : « Choazet ’m eus al lec’hienn-mañ. Fellout a ra din ma vez savet ur chapel e kreizig ar gêriadenn ». (Erwann ar Menga, p 104) Ar plac’hig Jeanne d’ar Person: « Lavaret he deus an Itron din hec’h anv, ar Werc’hez Vari an hini eo. Va fediñ a ra da c’houlenn diganeoc’h sevel ur chapel hag aozañ ur birc’hirinded e Kerien en hec’h enor » Sklaer eo ez eo paraet da vat ar plac’hig.
Un darvoud all, diwar goulenn ar Werc’hez Vari: dizoloadenn ur skeudenn gozh tost da feunteun S. Gall!
Goulenn a ra Mari ma vez toullet er boull-dour tost da feunteun S. Gall. (Pierre de Couëssin, p 49): Ar Werc’hez Vari : « Kavet e vo ur skeudenn din a voe enoret amañ gwechall-gozh ». Graet eo bet. (20vet a viz Eost 1652). Kregiñ a ra mirakloù a bareañs. Chom a ra hep ober netra an Ao. Person. (Pierre de Couëssin, p 50): Ar Werc’hez Vari : « Dre ne fell ket an Ao. Person lakaat an traoù en-dro, kae da gavout Ao. Eskob an Eskopti. Eñ a zegemero ar gemennadenn ma vez karget-te ganti, hag eñ a raio ar pezh a zo ezhomm ». Selaou a ra an Ao ‘n Eskob, prederiañ a ra (pediñ a ra ivez, evel-just), sevel a ra goulennoù ouzh testoù zo. Mes dija, pirc'hirinded a zo o tont niverusoc’h-niverus, ha pareañsoù zo ! A-benn a fin, reiñ a ra lañs Eskob eus S. Brieg d’un enklask ofisiel.
Gouelioù bras e Kerien, e miz Gwengolo bep bloaz, dibaoe 1652
E dibenn miz Gwengolo 1652 ez eo bet lidet an overenn gentañ e Kerien, e-barzh ur chapelig, ur goudor-koad kentoc’h. Setu perak Gouelioù braz Kerien a vez lidet, nompas d’an 15vet a viz Eost (devezh ar Pardon pe Gouel Varia hanter-Eost) nemetken, met ivez ha dreist-holl e miz Gwengolo Soñj eus an darvoudoù-se a zo bet kaset deomp ivez dre Werz Kerien. Ar werz-se (nav foz a vez kinniget e levr Pierre de Couëssin, pp 55-56) a veze hiroc’h, kredapl braz, hag a veze klevet ha kanet e-penn-kentañ an XXvet kantvet gant tud ar vro. Hirio c'hoaz e kendalc'h paraeñsoù zo, didrouz, war a lavarer.
Mat eo gouzout ez eo bet Breizh gouestlet da Galon Dinamm Mari, e Sz Anna Wened, d'26vet a viz Gouere 1954 (Erwan ar Menga, pajennad 26).
Anavezet eo an emzigouezh c'hoarvezet e Kerien dindan an anv a «Notre-Dame de Toute-Aide» e galleg, pe «Itron Varia Wir Sikour» e brezhoneg.
Kerien hag an emziskouezioù all e Breizh hag e bro-Frañs
Ne c’hell ket lenn komzoù klevet e Kerien, hep soñjal e reoù bet klevet e Sz Anna-Wened https://www.sainteanne-sanctuaire.com/?mode=histoire gant Yvon Nikolazig, un tregont vloaz a-raok. Da gentañ, « Mamm Mari » (Anna), e 1625, ha da heul « Mari » e-unan, e 1652. Peadra da brederiañ evit an holl, evit ar Vretoned da gentañ, a lavarfen. An « Esperañs » gant Anna, ar « Feiz » gant Mari, ha « Karantez » gant Jezuz (e bep amzer hag e pep-lec’h), a lâr tud barrek zo. Setu an deir vertuz doueoniel (teologel). Gwelout, da skouer, « Katekiz an Ilz Katolik, diverradur » – troidigezh e brezhoneg diwar an diverradur ofisiel - (Imbourc’h, 2025, 237 pajenn, 20 Euro). Bez e c’heller soñjal e lec’hioù all ivez : E XIXvet kantved : . Paris (1830 https://www.chapellenotredamedelamedaillemiraculeuse.com/apparitions-et-medaille/nuit-du-18-juillet-1830/) , 140 rue du Bac, hag ar « Vedalenn vurzhudus » . La Salette (1846 https://lasalette.cef.fr/lhistoire/) , en Alpoù. Ar Werc’hez o ouelañ. . Lourdes (1858 https://www.lourdes-france.com/message-lourdes/ ) , er Pireneoù, gant Bernadette, marteze un emziskouez e-touez ar re vrudetañ er bed a-bezh. Ar « Goñsevidigezh dinamm ». . Pontmain (1871 https://sanctuaire-pontmain.fr/le-recit-de-lapparition/) , ul lec’h hag a douch ouzh Breizh, hag un emziskouez hag a oa bet liammet ouzh bro S. Brieg, d’ar poent-se ! E XXvet kantved : . L’Ile-Bouchard (1947 https://www.ilebouchard.com/histoire.html ) , hag ar bedenn evit bro-Frañs (houmañ o vezañ e dañjer politikel bras, goude an eil Brezel-bed) hag evit an tiegezhioù.
Evit gouzout hiroc'h
Daou levr zo bet implijet ganin evit sevel ar pennad-mañ.
Ul levr e galleg
. « Apparitions de Marie en Bretagne https://editions-salvator.com/saints-et-grands-figures-du-catholicisme/161-apparitions-de-marie-en-bretagne-marie-entre-en-contact-avec-la-petite-jeanne-courtel-dune-maniere-qui-va-beaucoup-plus-profond-.html (Notre-Dame de Toute-Aide) », Pierre de Couessin, Salvator, 2007, 127 pajenn, 15 Euro. Evit prennañ e ti ar santual : Sanctuaire Marial diocésain, Notre-Dame de Toute-Aide, « Hameau de Querrien » , 22210 La Prénessaye.
Ul levr e brezhoneg
. « Emziskoueziou ar Werc’hez e Breizh ». Erwan Ar Menga, 231 pajenn, 1969. Meur a chabistr (pajenn 87 betek 133) a zo diwar Kerien. Skouerennoù eus al levr e brezhoneg n'eus ket ken evit prennañ (gwelout EAT Imbourc'h https://emglev.wordpress.com/katalog-imbourch/ ). Un embannadur e galleg (« Apparitions de la Vierge en Bretagne » , Yves Le Menga) a chomfe evit prennañ...Pelec'h ? Lec'hienn Santual Kerien/Querrien https://sanctunotredametouteaide.catholique.fr/histoire-querrien/ . Eskopti S. Brieg (pajennad Festival Kermaria 2025, Querrien) : https://donner.diocese22.fr/projets/festival-ker-maria-2025/
Kantikoù e brezhoneg
Evit kaout un tañva eus ar yezh hag eus ar sonerezh implijet war zachenn ar Feiz kristen e Breizh, e c'heller mont war al lec'hienn Kan Iliz https://www.kan-iliz.com/ , leun-puilh a deulioù. Setu div skouerenn:
. An Anjelus https://www.kan-iliz.com/wp-content/uploads/2014/06/Anjelus-Amzer-Ordinal.pdf (amzer ordinal, brezhoneg mod KLT)
. Pedenn evit ar Vro https://www.kan-iliz.com/wp-content/uploads/2018/05/Pedenn-evit-Breizh-Pri%C3%A8re-pour-la-Bretagne.mp3 (pozioù gant Yann-Vari Perrot)
Sizhunvezh ar Vrezhonegerien (2025) e Kerien, e skeud Itron Varia Wir-Sikour
E penn-kentañ miz Eost 2025 ez eo bet savet ur sizhunvezh evit ar Vrezhonegerien, e Kerien. Ar wech gentañ e oa. C’hwec’h den evit kregiñ, nav den e dibenn. Ar vuhez e brezhoneg penn-da-benn. Overenn (e brezhoneg an aliesañ), Salmoù e brezhoneg e chapel ar santual, baleadennoù dre ar vro, kaozeadennoù a bep seurt, c’hoarioù breton er veilhadeg (Aplud, Sten Charbonneau https://stumdi.bzh/sten-charbonneau-parrain-de-stumdi/ ), Soñj a ra da gevredigezh EAT (Emglev An Tiegezhioù, Penn-ar-Bed), houmañ o vezañ kiriek eus ar sizhunvezh, kenderc’hel e 2026. Cheñch-dicheñch a c’hell bezañ an aergelc’h hervez an dud : lod zo « hengounel » kentoc’h, lakomp, lod all n’int ket. Ar pezh zo sur, brezhoneg zo ret gouzout evit bevañ e brezhoneg war ar bemdez. Posubl e vefe sevel atalieroù e brezhoneg, en dazont, kenkaz e vefe ezhomm, evit an dud etre o live.
MAJ 20vet a viz Eost. Meur a cheñchamant bihan zo bet digaset evit resisaat, sklaeraat an destenn, pe gwellaat ar yezh.
